Tiểu Ngọc 1. Nguồn gốc ra đời của Lễ Pơ Thi (bỏ mả) Buôn Ma Thuột
Không chỉ là vùng đất đại ngàn giàu tài nguyên, quê hương của kho tàng sử thi và nhạc cụ cồng chiêng, Đắk Lắk nói riêng và Tây Nguyên nói chung còn được đánh giá là rất giàu bản sắc văn hóa với nhiều lễ hội độc đáo như Lễ hội đua voi Buôn Đôn, lễ hội Cà phê, lễ hội Cồng chiêng, lễ cúng Bến nước…, trong đó nổi bật nhất chắc chắn không thể bỏ qua Lễ Pơ Thi (bỏ mã) Buôn Ma Thuột.
Lễ Pơ Thi (bỏ mả) Buôn Ma Thuột là một trong những lễ hội tâm linh có hơn 100 năm tuổi của người đồng bào dân tộc Gia Rai nhằm đưa tiễn thân nhân đã khuất sang thế giới mới một cách nhẹ nhàng
Đây là lễ hội lớn và có ý nghĩa hết sức đặc biệt trong đời sống tinh thần của người đồng bào dân tộc Gia Rai. Dựa trên quan niệm của dân tộc vùng miền này, sau khi qua đời, linh hồn người đã khuất vẫn còn ở lại với đất trời, quanh quẩn đâu đó. Bởi vì giữa người sống và người chết vẫn còn mối quan hệ ràng buộc, hàng ngày người sống sẽ ra thăm mả, quét dọn sạch sẽ và cho người đã khuất “ăn uống” qua những chiếc ống cắm sâu xuống mộ.
Cũng trong thời gian này, người nhà không được mặc áo mới, dùng đồ tốt, không được đi chơi. Đó là luật lệ nghiêm ngặt mà cộng đồng người Gia Rai đã giữ gìn từ thời tổ tiên. Chỉ sau khi Lễ Pơ Thi (bỏ mả) Buôn Ma Thuột diễn ra nhằm phá bỏ nhà mồ cũ (nhà mồ tạm lúc ban đầu), dựng lên một nhà mồ mới lớn hơn, đẹp hơn, lúc này linh hồn người khuất mới có thể siêu thoát, rời bỏ trần gian và bước sang thế giới mới một cách thanh thản. Gia đình cũng xem như mãn tang.
Không chỉ là dịp xây dựng nhà mồ mới cho người đã khuất, lễ Pơ Thi còn là cơ hội để buôn làng tụ tập lại ngồi với nhau bên đốm lửa, dâng lên tổ tiên thành quả mùa vụ, thưởng thức rượu ghè thơm ngon
Bởi vì là nghi thức lâu đời nên nhà nào nhà nấy người đồng bào dân tộc Gia Rai có thân nhân qua đời đều phải thực hiện lễ Pơ Thi (bỏ mả). Thường thì sau 1 đến 3 năm, gia chủ sẽ làm lễ bỏ mả cho thân nhân đã khuất. Bởi vì đây là nghi lễ lớn, tốn kém và cần có sự chuẩn bị kỹ càng nên nhà nào nghèo thì “nuôi ma” 1 năm là bỏ, nhà giàu hơn có thể kéo dài đến 3 năm. Bên cạnh đó, công việc làm nhà mồ cũng rất lâu, có khi kéo dài cả tháng. Dân làng thường giúp gia chủ dựng nhà mồ.
Thêm ngay thông tin về Lễ Pơ Thi (bỏ mả) Buôn Ma Thuột vào Cẩm nang du lịch và cùng Chiasene.com tìm hiểu nét đẹp văn hóa đặc sắc của lễ hội truyền thống này nhé!
Nghi lễ Pơ Thi (bỏ mả) rất lớn, tốn kém và cần sự chuẩn bị hết sức kỹ càng do đó nhà nào làm lễ cho thân nhân đã khuất mà mang đến càng nhiều trâu, bò chứng tỏ nhà đó rất giàu có trong vùng
2. Thời gian và địa điểm tổ chức lễ
Giống với Lễ hội cồng chiêng Tây Nguyên – dịp lễ không có thời gian tổ chức cụ thể, vào khoảng tháng 1 đến tháng 4 dương lịch mỗi năm, các buôn làng người Gia Rai sẽ tổ chức Lễ Pơ Thi (bỏ mả) Buôn Ma Thuột. Đây vừa là dịp để con cháu trong nhà xây mồ mả mới cho người đã khuất tại khu nghĩa địa, vừa là cơ hội buôn làng tụ tập lại ngồi với nhau bên đốm lửa, dâng lên tổ tiên những thứ đã thu hoạch được trong năm qua hay những ghè rượu cần quý đã ủ lâu năm.
3. Những nét đẹp văn hóa của lễ bỏ mả
3.1 Người chủ trì nghi lễ
Để thực hiện Lễ Pơ Thi (bỏ mả) Buôn Ma Thuột, chủ lễ (hay được gọi là thầy cúng) phải là một già làng uy tín, có sự am hiểu về phong tục tập quán hơn 100 năm tuổi của dân tộc. Lễ vật cần chuẩn bị cho lễ Pơ Thi bao gồm lợn, gà, rượu cần…, ngoài ra còn có trâu, bò. Sau khi các nhà có người đã khuất trình lễ vật lên cho thầy cúng, lễ vật sẽ được thầy mang ra nhà mồ để tiến hành nghi thức bỏ mả.
Xem thêm: Choáng ngợp với Lễ hội cà phê Buôn Ma Thuột đậm đà sắc màu văn hóa
Để tiến hành Lễ Pơ Thi (bỏ mả) Buôn Ma Thuột, chủ tế (hay còn gọi là chủ lễ, thầy cúng) phải là một già làng uy tín, có sự am hiểu thâm sâu về phong tục tập quán lâu đời của đồng bào dân tộc người Gia Rai
3.2 Lễ Pơ Thi (bỏ mả) Buôn Ma Thuột diễn ra trong 3 ngày 3 đêm
Đêm đầu tiên của Lễ Pơ Thi (bỏ mả) Buôn Ma Thuột là ngày vào nhà mả. Thời gian này, người dân buôn làng sẽ đổ về khu nhà mồ với những ghè rượu đầy ắp. Thanh niên trong dòng họ sẽ thắp lên những ánh lửa, hòa vào đó là tiếng chiêng ngân lên, vang vọng bốn phía. Những làng khác chỉ cần nghe âm vang tiếng chiêng là kéo nhau đem nào rượu ghè, thịt lợn… đến.
Với các gia đình có thân nhân đã khuất, cái ngày buồn vì người chết đã qua rồi. Do đó Pơ Thi là ngày vui không chỉ của gia chủ mà còn là của cả buôn làng, cả xã. Họ quây quần ấm cúng bên nhau quanh những ghè rượu ngọt nồng. Tất cả cùng “say đắm” với nhau trong điệu nhảy Xoang bên ánh lửa bập bùng. Đến nửa đêm, trâu bò bắt đầu được đưa đến cột vào những cây cọc gỗ cắm xung quanh nhà mồ dựng tạm.
Trong ảnh là tượng Kra Kom (tượng nhà mồ), những bức tượng này có nhiệm vụ canh gác cho ngôi mồ cũng như “giấc ngủ yên” của người đã khuất, chúng thường được đặt xung quanh nhà mả
Khi thấy le lói ánh bình minh ở những ngọn núi phía Đông vào ngày thứ 2, trai tráng trong làng sẽ đập số trâu, bò này để hiến cho người chết. Nghi lễ đập trâu, bò được xem như một hành động tỏ lòng thành kính, tri ân cho người thân đã mất đi của đồng bào dân tộc người Gia Rai. Trời dần khuya, Lễ Pơ Thi (bỏ mả) Buôn Ma Thuột mới bước vào phần lễ chính thức. Giữa đất trời mờ ảo, đoàn người đánh lên khúc cồng chiêng trầm bổng, vang vọng trong lúc đi xung quanh nhà mồ.
Chủ lễ vừa dứt lời khấn, tiếng cồng chiêng ngưng bặt cũng là lúc mà mọi người cùng nhau khóc thương, tiễn biệt hồn ma người đã khuất lần cuối. Chưa bao giờ trong một lễ hội, bạn vừa có thể nghe thấy nhiều tiếng cười lại cũng nhìn thấy nhiều nước mắt như vậy. Tuy không ai còn tỉnh nhưng họ vẫn không rời cần rượu. Khoảng thời gian còn lại, họ uống say, hát dân ca và kể chuyện rì rầm suốt đêm cho tới sáng bên nhà mồ. Tiếng chiêng trống cũng càng lúc càng chậm rãi rồi kết thúc.
Khung cảnh mang lại cho bạn nhiều cung bậc cảm xúc nhất khi tham dự buổi lễ chắc chắn sẽ là cảnh sau khi thầy cúng dứt lời, tiếng chiêng ngưng bặt, nhà nhà vẫn không thôi nức nở, tiếc thương người đã khuất
Vậy là Chiasene.com vừa giới thiệu đến bạn Lễ Pơ Thi (bỏ mả) Buôn Ma Thuột – một trong những phong tục tập quán có hơn 100 năm tuổi của người đồng bào dân tộc Gia Rai nhằm tiễn người đã khuất sang thế giới mới một cách nhẹ nhàng. Tham gia buổi lễ, bạn không chỉ có cơ hội khám phá nét đẹp văn hóa Tây Nguyên được thể hiện qua từng nghi thức mà còn có thể tự mình trải nghiệm những cung bậc cảm xúc chỉ có tại lễ Pơ Thi. Ngoài ra, nếu mong muốn tham dự các lễ hội văn hóa địa phương, bạn có thể tham khảo thêm Lễ cúng bến nước Buôn Ma Thuột. Đây cũng là một lễ hội tâm linh độc đáo tại tỉnh lỵ này mà bạn không nên bỏ lỡ.